“Sevmesini bildiği gibi ölmesini de bilen, emeği paylaştığı gibi ölümü de paylaşmak isteyen, güçlü, sadık ve trajik kadın” komünarlara
P. Lissagaray
1852’de kendini Fransız İmparatoru ilan eden Louis Bonaparte (III. Napolyon), vârissiz İspanyol tahtına kimin çıkacağına dair diplomatik kriz sonunda Prusya Şansölyesi Otto van Bismarck’a 19 Temmuz 1870’te (bazı kaynaklarda 15 Temmuz 1870) savaş ilan etti. Savaşın başlamasının üzerinden iki ay geçmeden Louis Bonaparte Sedan’da mağlup edildi ve yüz bin Fransız askeri ile birlikte tutsak edildi. Napolyon’un tutsak edildiği haberini alan halk 4 Eylül’de Marseillaise’i söyleyerek Yasama Meclisini işgal etti, bir “ulusal savunma hükümeti” kurulmasına öncülük etti. Fransa’da 4 Eylül 1870’te yeniden cumhuriyet ilan edildi, Üçüncü Cumhuriyet dönemi başladı. Cumhuriyet Hükümeti’nin başına hem devrimlerde hem de devrimlerin bastırılmasında! önemli roller oynayan General Trochu getirildi. Trochu Paris direnişinin “delilik” olduğunu öne sürerken Ulusal Hükümet üyeleri ve Büyük Burjuvazi “işçi sınıfını silahlandıracak ve ona biraz da olsa kazanma şansı verecekse, bu savaşa katılmayacakları”nı söylüyorlardı. Ancak Parisliler ilerleyen Prusyalılar’a karşı kentte direnişe geçtiler. 18 Eylül günü Paris kuşatması başladı. Parisliler direnişe devam ederken General Trochu ve Ulusal Hükümet 28 Ocak’ta Bismarck ile mütareke imzaladı ve ateşkes koşullarını kabul ederek, kenti Prusyalılar’a teslim ettiler.
8 Şubat 1871’de yapılan seçimler sonucunda krallık yanlısı bir muhafazakâr olan, Marx’ın sözleriyle “ait olduğu sınıfın çürümüşlüğünün en yetkin entelektüel ifadesi olduğu için neredeyse yarım yüzyıldan beri Fransız burjuvazisini cazibesi altında tutan bir bodur canavar” Adolphe Thiers hükümetin başına geçti. Yeni seçilmiş Ulusal Meclis Parisli emekçilerden Prusyalı “düşmanlar”dan korktuğundan daha çok korkuyordu. Thiers 18 Mart 1871’de Fransız ordu birliklerini direniş sırasında Ulusal Muhafızlara katılan Parisli emekçileri silahlarından ve toplarından arındırmak için Paris tepelerine gönderdi. Askerler lojistik destek beklerken halkla kaynaştı ve askeri düzen dağıldı. General Lecomte’un sivil halk üzerine ateş edilmesi emrine uymadılar ve silahlarını Lecomte’a doğrulttular. Lecomte ile beraber General Clement Thomas da bu sırada öldürüldü. İki Fransız generalin öldürülmesiyle Thiers ve Ulusal Hükümet Paris’ten Versailles’a çekildiler. Ulusal Muhafızlar hükümet tarafından boşaltılan tüm idari ve askeri binaları ele geçirdi.
18 Mart 1871’de yeni bir siyasal iktidar için ayaklanan, “Savaşmak ve kazanmak bizim görevimizdir” diyen Parisliler 26 Mart 1871’de Hotel de Ville’de Paris Komünü’nü resmen kurdular.
Komün Dergi
“Komününüz Kurulmuştur”
“Yurttaşlar!
Komününüz kurulmuştur.
26 Mart Oylaması Muzaffer Devrimi onayladı.
Alçakça saldıran iktidar boğazınıza sarılmıştı. Meşru savunmanızda size bir kral dayatarak şerefinizi lekelemek isteyen hükümeti geri püskürttünüz.
Bugün kovalamaya tenezzül etmediğiniz suçlular şehrin kapılarında yoğun monarşi yanlısı eylemler örgütleyerek yüce gönüllülüğünüzü suiistimal ediyorlar. İç savaşa çağırıyorlar, tüm yozlaşma potansiyellerine ön ayak oluyorlar, olası bütün suç ortaklıklarını kabul ediyorlar, hatta yabancılardan destek dilenecek kadar ileri gittiler.
Bu alçakça manevraları Fransa ve dünyanın yargısına bırakıyoruz.
Yurttaşlar!
Şimdi bu saldırılara meydan okuyan kurumlarınız mevcut.
Sizler kendi kaderinizin efendilerisiniz. Desteğinizin gücüyle, az önce seçtiğiniz temsilciler düşen iktidarın yarattığı belaları telafi edecek. Zayıflamış sanayi, askıya alınan emek gücü, çarpık ticari ilişkiler yoğun bir baskı yapılmasını sağlayacaktır.
Bugünkü kararlar kiralarla ilgili.
Yarınkiler, ödemelerin vadesi ile ilgili olacak.
Bütün kamu hizmetleri yeniden kurulacak ve kolaylaştırılacaktır.
Ulusal Muhafız Ordusu bugünden itibaren şehirdeki tek silahlı güç olup, herhangi bir tehir olmadan yeniden örgütlenecektir.
Bunlar ilk yasalarımız olacak.
Cumhuriyetin zaferini sağlama almak için, halkın seçilmiş temsilcileri halkın tam bir güvenle kendilerini destekleyip desteklemediklerini soruyor.
Bu yanıta göre görevlerini ifa edecekler.”
Hôtel de Ville Paris (Paris Belediye Binası)
29 Mart 1871
Paris Komünü
Kaynak: https://www.marxists.org/history/france/paris-commune/documents/constituted.htm
Zaman Akışı
1871
22 Ocak: Paris Proletaryası ve Ulusal Muhafızlar Blankistler tarafından başlatılan devrimci bir gösteri düzenlediler. İktidarı devirmeyi ve bir Komün kurulmasını istiyorlardı. Hôtel de Ville’i savunmakta olan Breton Seyyar Muhafızları Ulusal Muhafız Hükümeti’nin emriyle eylemcilere ateş açtı.
28 Ocak: Dört aylık uzun işçi mücadelelerinden sonra Paris Prusyalılar tarafından kuşatıldı. Bütün düzenli ordular silahsızlandırıldı ancak Ulusal Muhafızların silah taşımaya devam etmesine izin verildi. Paris’in kalabalık bir kısmı silah taşımaya devam ederken, şehrin yalnızca küçük bir bölümü işgal ordularınca ele geçirildi.
8 Şubat: Fransa’da ülkenin çoğunluğunun haberdar olmadığı seçimler yapıldı.
12 Şubat: Üyelerinin üçte ikisinin muhafazakârlardan oluştuğu ve savaşın sonlanmasını istediğiYeni Ulusal Meclis Bordeaux’da açıldı.
16 Şubat: Yeni Ulusal Meclis Adolphe Thiers’i başkan seçti.
26 Şubat: Fransa ve Almanya arasındaki ilk barış anlaşması Versailles’da imzalandı. Fransa Alsace-Doğu Lorraine’i Almanya’ya teslim etti ve 5 milyar frank tazminat ödedi.
1-3 Mart: Paris işçileri, aylarca süren mücadele ve cefadan sonra, Alman askerlerinin şehre girişine ve hükümetin sonu gelmez şartlarla teslim oluşuna öfkeyle karşılık verdiler. Ulusal Muhafızlar ayrılarak, bir merkez komite örgütlediler.
10 Mart: Ulusal Meclis vadesi geçmiş fatura/senetlerin ödemesinin ertelenmesine ilişkin bir yasa çıkardı. Yasaya göre, 13 Ağustos ve 12 Kasım 1870 tarihleri arasındaki borçların ödemesi ertelenebilecekti. Bu yasa ile birlikte birçok küçük burjuva iflas etti.
11 Mart: Ulusal Meclis dağıtıldı.Paris’teki sorunlara rağmen 20 Mart’ta Versailles’da hükümet kuruldu.
18 Mart: Thiers 18 Mart 1871’de Fransız ordu birliklerini direniş sırasında ulusal muhafızlara katılan Parisli emekçileri silahlarından ve toplarından arındırmak için Paris tepelerine gönderdi. Askerler lojistik destek beklerken halkla kaynaştı ve askeri düzen dağıldı. General Lecomte’un sivil halk üzerine ateş edilmesi emrine uymadılar ve silahlarını Lecomte’a doğrulttular. Lecomte ile beraber General Clement Thomas da bu sırada öldürüldü. İki Fransız generalin öldürülmesiyle Thiers ve ulusal hükümet Paris’ten Versailles’a çekildiler. İç savaş başladı.
26 Mart: Parisliler tarafından bir kent konseyi –Paris Komünü- seçildi. Komün, işçilerden, Birinci Enternasyonal’in üyelerinden ve Proudhon ile Blanqui’nin takipçilerinden oluşuyordu.
28 Mart: Bugüne kadar hükümeti sürdüren Ulusal Muhafızlar Merkez Komitesi, “Ahlak Polisi”nin daimi olarak ortadan kaldırılmasına ilişkin genelgeyi yayınladıktan sonra istifa etti.
30 Mart: Komün düzenli orduyu ve zorunlu askerlik hizmetini lağvetti. Eli silah tutabilen tüm yurttaşların katılabildiği Ulusal Muhafızlar yegâne silahlı güç oldu. Komün, Ekim 1870 ile Nisan 1871 arasındaki tüm konut kira ödemelerini tahsil etmekten feragat etti. Aynı gün “Komün’ün bayrağı Dünya Cumhuriyeti’nin bayrağıdır” şiarıyla Komün’e seçilen yabancılar onaylandı.
1 Nisan: Komün herhangi bir üyenin alabileceği en yüksek ücretin 6 bin frankı geçemeyeceğini duyurdu.
2 Nisan: Thiers Paris Komünü’nü bastırmak için Versailles Ordusu’nu Sedan ve Metz’de tutsak alınan Fransız askerleriyle desteklemek için Bismarck’tan izin istedi. 5 Milyar Frank tazminat karşılığında Bismarck izin verdi. Fransız ordusu Paris kuşatmasına başladı. Prusya ordusu tarafından bombalanmasını kutsala saygısızlık olarak görenler tarafından Paris aralıksız olarak bombalanmaya başladı.
Komün, Devlet ve Kilise işlerinin ayrılmasına, dini amaçlar için yapılan devlet ödemelerinin kaldırılmasına ve kilise mallarının ulusal mülkiyete dönüştürülmesine ilişkin bir kararname yayınladı. Dinin özel bir mesele olduğu ilan edildi.
5 Nisan: Komünarların Fransız Hükümeti tarafından infaz edilmesini engellemek için Komün’ün elindeki rehinelere yönelik bir karar alındı. Buna göre, Fransız hükümeti ile bağlantısı nedeniyle hüküm giyen kişiler rehine ilan edildi. Bu karar hiçbir zaman uygulanmadı.
6 Nisan: Ulusal Muhafızlar’ın 137. Taburu tarafından getirilen giyotin halkın gözü önünde büyük bir coşkuyla yakıldı.
7 Nisan: Fransız ordusu Paris’in batısında Seine geçişindeki Neuilly’i ele geçirdi. Fransız hükümetinin ele geçirdiği Komünarları infaz etmesinin ardından Komün “dişe diş” politikasını bildirdi. Blöf çok çabuk ortaya çıktı, Paris işçileri kimseyi infaz etmedi.
8 Nisan: Okulların dini simgelerden, resimlerden, dogmalardan, dualardan yani “kişinin inanç alanını ilgilendiren her şeyden” arındırılmasına ilişkin bir karar alındı. Karar aşama aşama uygulandı.
11 Nisan: Güney Paris’e yönelik bir saldırıda Fransız ordusu ağır kayıplar verdirilerek geri püskürtüldü.
12 Nisan: Komün, 1809 savaşından sonra Napolyon tarafından ele geçirilen silahlardan dökülen Vendôme Meydanı üzerindeki Zafer Sütununun, şovenizmin bir simgesi olması ve ulusal nefreti körüklemesi nedeniyle yıkılması gerektiğine karar verdi. Karar 16 Mayıs’ta uygulandı.
16 Nisan: Komün bütün borçların 3 yıl boyunca ertelendiğini ve faizlerinin iptal edildiğini ilan etti.
Komün, imalatçılar tarafından kapatılan fabrikaların işçiler tarafından tekrar işler hale getirilmesini istedi. Bu işçiler kooperatiflerde örgütlenecekti ve bu kooperatiflerin de büyük sendikalar şeklinde düzenlenmesi planlandı.
20 Nisan: Komün fırıncıların gece çalışmalarını ve İkinci İmparatorluk’tan beri birinci dereceden sömürücü polis adayları tarafından bir tekel olarak kullanılan işçi kayıt kartlarını yasakladı. Bu kayıt kartlarının düzenlenmesi Paris’in 20 arrondissements’ın belediye başkanlarına devredildi.
23 Nisan: Thiers, Komün tarafından önerilen Paris Başpiskoposu Georges Darboy ve Paris’te rehin tutulan diğer rahiplerin, yalnızca bir kişiyle Komün’e iki kez seçilen ancak Clairvaux’da tutsak olan Blanqui ile takas edilmesine yönelik müzakereleri durdurdu.
27 Nisan: 30 Nisan’da gerçekleşecek yerel seçimler için Thiers büyük müzakere piyeslerinden birini sergiledi. Meclis kürsüsünden “Bizi Fransız kanı dökmeye mecbur bırakan, Cumhuriyetimize karşı Paris’tekinden daha büyük bir komplo yok. Tekrar ve tekrar söylüyorum.“ Meşrutiyetçilerin, Orleansçıların ve Bonapartistlerin (düzen partisi) birleşik cephesi 700 bin yerel konsey üyesinden 8 binini dahi kazanamadı.
30 Nisan: Komün, emek sömürüsünün özel bir türü olduğu, işçilerin kendi emek araçları ve ödemelerine ilişkin haklarıyla çeliştiği nedeniyle rehin dükkanlarının kapatılmasına ilişkin düzenleme yaptı.
5 Mayıs: Komün,XVI. Louis’nin infazı için inşa edilen Kefaret Şapeli’nin yıkılmasını emretti.
9 Mayıs: Aralıksız Fransız bombardımanı ve silah ateşleriyle harabe haline gelen Issy Kalesi Fransız ordusu tarafından ele geçirildi.
10 Mayıs: Fransa ile Prusya arasında Frankfurt Anlaşması olarak bilinen barış anlaşması imzalandı.
16 Mayıs: Vendome Sütunu yıkıldı. Napolyoncu Fransa’nın zaferlerinin onuruna yapılmıştı.
21-28 Mayıs: Versailles birlikleri 21 Mayıs’ta Paris’e girdiler.Kuzey ve Doğu Kalelerini ellerinde tutan Prusyalılar, Versailles Birliklerinin ateşkes şartlarında geçmeleri yasak olan kentin kuzeyindeki bölgelerden ilerleyişlerine izin verdiler. Paris işçileri yalnızca zayıf güçlerle kanatları savunuyorlardı. Bunun sonucunda, Paris’in batı yakasında, lüks şehirde sadece zayıf bir direniş gerçekleşirken, Versailles birliklerinin giderek yaklaştığı işçi şehri doğu yakasında daha güçlü ve kararlı bir direniş yükseliyordu.
Fransız ordusu sekiz gün boyunca işçileri kıyımdan geçirdi, gördüğü tüm sivilleri vurdu. Harekat, sonradan Fransa Başkanı olacak Mareşal MacMahon tarafından yürütüldü. Onbinlerce Komünar ve işçi (Yaklaşık 30 bin kişi) infaz edildi. Geriye kalan 38 bin kişi tutsak edildi ve 7 bin kişi cebren sürgün edildi.
Kaynak: https://www.marxists.org/history/france/paris-commune/timeline.htm
Çeviren: Aslı Polat